De oorsprong van de gewoonte
Het is een automatisme geworden: iemand niest, en vrijwel direct volgt er uit de omgeving een goedbedoeld ‘gezondheid’. Deze gewoonte is in veel culturen ingeburgerd, maar waar komt dit eigenlijk vandaan? Het gebruik van ‘gezondheid’ na een nies is al eeuwenoud en heeft zowel religieuze als medische wortels.
Middeleeuwse overtuigingen
In de middeleeuwen werd aangenomen dat niezen een teken kon zijn dat iemand ziek werd. In die tijd waren besmettelijke ziekten, zoals de pest, een groot gevaar. Door iemand gezondheid toe te wensen, hoopte men op bescherming van de persoon tegen ziekte of zelfs de dood. Sommigen geloofden zelfs dat de ziel het lichaam kortstondig verliet tijdens het niezen, en dat de wens ‘gezondheid’ een bescherming bood tegen het kwaad.
Religieuze invloeden
Ook religie speelde een rol in dit gebruik. In sommige christelijke tradities werd gedacht dat een nies de duivel een kans gaf om bezit van de ziel te nemen. Door “gezondheid” of zelfs “God zegene je” te zeggen, wilde men een zegen afroepen en zo bescherming bieden aan de niezende persoon. In het Engels zeggen mensen bijvoorbeeld nog steeds “bless you” als reactie op een nies.
Waarom zeggen we het nog steeds?
Hoewel de medische kennis inmiddels flink is toegenomen, en we niezen nu vooral associëren met een verkoudheid of allergie, blijft het gebruik van ‘gezondheid’ hardnekkig in veel Nederlandse huishoudens bestaan. Het is een vorm van beleefdheid, bijna een reflex, die meer te maken heeft met sociale normen dan met daadwerkelijke zorgen over iemands welzijn.
Een sociaal gebaar
Het zeggen van ‘gezondheid’ is tegenwoordig vooral een sociaal ritueel. Het toont aandacht en vriendelijkheid tegenover je medemens. Net zoals we elkaar begroeten of bedanken, is het zeggen van ‘gezondheid’ een kort moment van sociaal contact, een bevestiging van beleefdheid en betrokkenheid bij de ander.
Verschillen in culturen
Het interessante is dat deze gewoonte wereldwijd voorkomt, maar in verschillende vormen. In Duitsland zegt men “Gesundheit”, in Spanje “Salud”. In sommige Aziatische landen bestaat deze gewoonte helemaal niet, wat erop wijst dat het cultuurgebonden is. In Nederland is ‘gezondheid’ echter stevig verankerd in het dagelijks taalgebruik.
Zou je het niet meer zeggen?
Er zijn mensen die bewust afzien van het zeggen van ‘gezondheid’, bijvoorbeeld omdat ze het zien als overbodig of ongepast in bepaalde situaties. Echter blijft het voor velen een sympathiek gebaar dat draait om sociaal fatsoen. Zolang het oprechte aandacht uitstraalt, blijft het een kleine maar betekenisvolle handeling.
