De betekenis van het gezegde
Het gezegde ‘de appel valt niet ver van de boom’ wordt vaak gebruikt wanneer een kind qua gedrag, uiterlijk of karaktertrekken sterk lijkt op een of beide ouders. Met andere woorden: eigenschappen van ouders worden vaak doorgegeven aan hun kinderen, en dat zie je terug in hoe het kind zich gedraagt of eruitziet.
Waar komt het gezegde vandaan?
De oorsprong van dit gezegde ligt in oude volkswijsheden. Bomen laten appels vallen in hun directe nabijheid; een appel rolt meestal niet ver weg. Deze metafoor werd vervolgens gebruikt om de overeenkomsten tussen ouders en kinderen aan te duiden. Het gezegde bestaat al heel lang in de Nederlandse taal én in andere talen. In het Engels gebruikt men bijvoorbeeld ook “the apple doesn’t fall far from the tree”. Dit versterkt nogmaals hoe universeel dit beeld is.
In welke situaties gebruik je dit gezegde?
Over gedrag
Als een kind zich op een bepaalde manier gedraagt die erg lijkt op de manier waarop een ouder zich gedraagt of in het verleden heeft gedragen. Bijvoorbeeld: als een jongen erg temperamentvol is, net als zijn vader, zal men zeggen ‘de appel valt niet ver van de boom’.
Over talenten of interesses
Denk aan een dochter die net als haar moeder goed kan zingen of een zoon die net als zijn vader een passie voor techniek heeft. Ook dan past het gezegde goed, omdat de eigenschappen ‘overgedragen’ lijken te zijn van ouder op kind.
Over uiterlijk
Wanneer iemand qua uiterlijk veel op een ouder lijkt, komt deze uitdrukking ook van pas. Denk aan gezichtsuitdrukkingen, manier van lopen of bepaalde trekken in het gezicht die overeenkomen.
Een neutrale of positieve klank
Het gezegde wordt meestal op neutrale of positieve wijze gebruikt. Het is niet per se een verwijt of kritiek. Integendeel, het is vaak bedoeld om de herkenning tussen ouder en kind te benoemen, en dat kan op een warme, bijna vertederende manier gebeuren. Toch zijn er ook mensen die het gezegde inzetten bij minder positieve overeenkomsten, zoals onhebbelijkheden of fouten, maar dan is de toon vaak licht spottend of bijna ironisch.
Variaties op het gezegde
Hoewel ‘de appel valt niet ver van de boom’ de meest gebruikte vorm is, zijn er ook alternatieve uitdrukkingen met een soortgelijke betekenis, zoals ‘het zit in de familie’ of ‘zo vader, zo zoon’. Deze gezegden benadrukken ook de gelijkenissen tussen familieleden, maar worden in andere contexten of met een iets andere lading gebruikt.
Waarom blijven gezegden als deze populair?
Taal leeft, maar sommige uitdrukkingen blijven eeuwenlang bestaan. Ze slaan aan omdat ze beeldend zijn, makkelijk te onthouden en universeel toepasbaar. De beeldspraak van een vallende appel naast de boom is helder en eenvoudig voor iedereen te begrijpen. Daarom blijft ‘de appel valt niet ver van de boom’ een veelgebruikte uitdrukking in het dagelijks taalgebruik.
